Młyny wietrzne - „Wiatraki”.

Dzisiejszy wpis będzie troszkę nietypowy gdyż nie będzie on dotyczył jednego konkretnego miejsca tak jak zazwyczaj to czynię a kilku. Ale jak zawsze jest on podyktowany chęcią uchronienia przed zapomnieniem tego, co w zastraszającym tempie znika z naszego krajobrazu czyniąc go uboższym o ten jeden element naszej historii.

Wiatrak typu „Kożlak”, z 1921 roku w Krzyczewie stał w pobliżu drogi nr. 698 przy wjeździe do wsi po lewej stronie drogi jadąc z Pratulina do Nepli. Obecnie już go nie zobaczymy gdyż został rozebrany w 2011 roku.

Widoczna część kozłowa wiatraka.

Wszystkie zdjęcia wiatraka w Krzyczenie wykonano w 2009 roku.

Młyny wietrzne potocznie nazywane „Wiatrakami”, które niegdyś odgrywały tak ważną rolę na podlaskiej wsi już dawno stały się bezużyteczne, ze względu na swoją małą wydajność zostały wyparte przez coraz to liczniej powstające młyny motorowe. A więc wiatraki jako nieopłacalne zostały porzucone i zapomniane. Te które nie zostały rozebrane stają gdzieś zwykle przy wjeździe do wsi na uboczu pozbawione opieki powoli niszczeją. A nieubłaganie upływający czas sprawia, że powoli znikają z naszego otoczenia i pozostaje ich coraz mniej.

Wiatrak typu „Kożlak”, z 1923 roku w Zakalinkach. Stoi po prawej stronie w pobliżu drogi nr. 811 jadąc z Konstantynowa w kierunku Horoszek Małych.

Wiatrak może być ciekawostką gdyż został przerobiony na młyn motorowy, był on napędzany silnikiem umieszczonym na zewnątrz młyna.

Przeniesienie napędu z silnika do młyna odbywało się za pomocą pasa transmisyjnego. W tym celu została zdemontowana część dachu kryta gontem widocznym na zdjęciu poniżej. W późniejszym okresie zdemontowana część dachu została zabezpieczona papą.

Widok na ścianę frontową wiatraka.

Dyszel służący do ustawienia wiatraka w stronę wiatru.

Drewniana głowica wału skrzydłowego.

Muszę tu zaznaczyć, że nie prowadziłem żadnych badań na temat zachowania ilości wiatraków w naszym regionie, a dokumentacja fotograficzna tychże obiektów powstała zupełnie przypadkowo podczas moich podróży. Również z całą pewnością liczba zachowanych wiatraków w naszym regionie jest znacznie większa. Jedyny chyba problem w tym, że tak naprawdę chyba nikt nie zna aktualnych dokładnych danych na ten temat. 

Kamienie młyńskie.

Przenosimy się teraz do Hołowczyc Nowych gdzie po lewej stronie w pobliżu drogi nr. 811 w środku wsi jadąc z Konstantynowa do Sarnak znajduje się wiatrak typu „Kożlak”. Nie udało mi się ustalić jego dokładnej daty powstania. Ale na podstawie starych map i przeprowadzonej rozmowy ze starszym mężczyzną, którego spotkałem w pobliżu wiatraka mogę stwierdzić, iż z całą pewnością pochodzi on z początku XX wieku. Jak mi powiedział starszy Pan „wiatrak pamięta jeszcze cara”.

Wnętrze wiatraka.

Chociaż wiatrak w Hołowczycach wciąż jeszcze stoi, to jednak znajduje się w o wiele gorszym stanie niż to widać na zdjęciach, które zostały wykonane w 2009 roku.

Teraz udamy się drogą nr. 811 do oddalonej o 7 km od Hołowczyc wsi Chybów, gdzie tym razem po prawej stronie drogi wśród pól ujrzymy kolejny wiatrak typu „Kożlak”.

Widoczna drewniana głowica wału skrzydłowego.

 

Widoczna część kozłowa wiatraka.

Widoczna belka mączna ze sztembrem.

Pomimo braków w oszalowaniu wiatraka daje się zauważyć pozostałość po drzwiach zbożowych.

Widok na koło paleczne

Wyróżniam trzy rodzaje wiatraków, nie chcąc tu się zbytnio rozpisywać na ten temat, tak więc tylko w wielkim skrócie podam:

1. Koźlak – którego nazwa wywodzi się od jego konstrukcji gdyż cały wiatrak spoczywał na cztero nożnym nieruchomym koźle i pionowym drewnianym słupie który umożliwiał obracanie wiatraka do kierunku wiatru. Jest to konstrukcja najczęściej spotykana w naszym regionie.
2. Paltrak – wiatrak był zbudowany na podstawie w kształcie pierścienia, zaś cały budynek spoczywał na rolkach, które umożliwiały jego obracanie i odpowiednie ustawienie do kierunku wiatru. (Jak do tej pory jeszcze takiej konstrukcji nie napotkałem na swojej drodze).
3. Holender – budynek jest stały a jedynie górna część zwana głowicą jest obrotowa.

Wiatrak typu „Kożlak”, w miejscowości Ostromęczyn.

Patrząc na te wszystkie budowle trochę żal, że nie wyglądają one tak jak np. wyremontowany wiatrak typu „Holender”, znajdujący przy drodze nr. 19 znajdujący się przy wjeździe do Siemiatycz.

Siemiatycze – Wiatrak typu „Holender”.

Patrząc na stan wiatraka w Siemiatyczach trudno jest nie zadać pytania, dlaczego inne są w tak opłakanym stanie.

Nosów - wiatrak typu „Kożlak”, obity blachą i przebudowany na młyn motorowy.

Młyn ten usytuowany jest w pobliżu skrzyżowania drogi prowadzącej z Nosowa do Bukowic.

Zaledwie niecały kilometr dalej przy tej samej drodze prowadzącej z Nosowa do Bukowic znajduje się jeszcze jeden wiatrak typu „Kożlak”. Został on pozbawiony drewnianej głowicy wału skrzydłowego.

Bukowice - Wiatrak typu „Kożlak”.

Widok na drzwi zbożowe.

Na zakończenie ostatni w mojej dotychczasowej kolekcji wiatrak również wybudowany w XIX wieku w miejscowości Swory. Wiatrak został przebudowany na młyn elektryczny.

Swory - Wiatrak typu „Kożlak”.

Czy nasze wnuki po przeczytaniu o walce Don Kichot z wiatrakami będą mogły jeszcze, gdziekolwiek taki wiatrak zobaczyć?

Źródła:

- Na podstawie własnych obserwacji i ustaleń.