Umocnienia Twierdzy Brzeskiej. „Forteczne Znaki”.

Twierdza Brzeska była uważana za najpotężniejszą twierdzę w carskiej Rosji a więc nie powinno nikogo dziwić, że posiada ona do dnia dzisiejszego wiele tajemnic i zagadek ze swej przeszłości pozostających wciąż bez odpowiedzi. 

Podczas eksploracji terenów wchodzących niegdyś w skład „Twierdzy Brzeskiej”, eksploratorzy natrafili w pobliżu dawnych dróg prowadzących do fortów twierdzy Brzeskiej na Betonowe „Forteczne Znaki”. Takie terenowe znaki zostały odnalezione nie tylko na terytorium RP, ale również na terytorium Białorusi.

Odnaleziony „Znak Forteczny”, przy dawnej drodze Koroszczyn - Lechuty Małe. Droga w chwili obecnej straciła swe dawne znaczenie i używana jest sporadycznie jako dojazd do pól uprawnych. W jego pobliżu znajdowały się tylko umocnienia wzniesione w znacznie późniejszym okresie niż mogłaby to sugerować data wypisana na znaku.

Do dnia dzisiejszego pozostaje bez odpowiedzi pytanie:, kto i w jakim celu ustawił te betonowe słupy? Wielu uważa, że miały one charakter pamiątkowy symbolizujący kolejny etap rozbudowy Twierdzy Brzeskiej. Gdyż wspólną cechą tych wszystkich betonowych znaków jest wypisana na nich taka sama data „1897”, a podobny wygląd pozwala przypuszczać nam, że do odlania ich wykonano specjalną formę, w celu wytwarzania ich w znacznej ilości. A na samym końcu zostały dopiero rozmieszczone w terenie według ściśle określonego schematu. Słabą stroną tej hipotezy jest fakt, że dwa z pośród czterech znaków fortecznych zostały odnalezione w pobliżu fortów wybudowanych znacznie później. A więc kto i dlaczego przestawił znaki forteczne?

Z moich ustaleń wynika, że przynajmniej dwa tego typu znaki zostały zaadoptowane do innego celu i zostały użyte jako nagrobki, nie udało mi się jednak ustalić skąd one zostały zabrane. Również brak jest bliższych informacji na temat znaków w pobliżu fortów znajdujących się na terytorium Białorusi.

Na zadane pytanie w żadnym opracowaniu historycznym nie znajdziecie nawet najmniejszej wzmianki na temat istnienia tych znaków czy też ich znaczenia. Cóż w zasadzie brak takiej informacji nie powinien nikogo dziwić, gdyż istnienie tych znaków fortecznych odkryli dopiero niedawno eksploratorzy i to właśnie oni zwrócili uwagę na te obiekty i ich znaczenie. Również to właśnie eksploratorzy jako pierwsi wysunęli różne hipotezy na ten temat próbując znaleźć odpowiedzi na swoje pytania. "Forum TWIERDZA.ORG".

Poszukując odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie mogły mieć te betonowe „Forteczne Znaki”, podczas przeglądania starych map zwróciłem szczególną uwagę na mapę wydaną przez Wojskowy Instytut Geograficzny PAS 40 SŁUP 37 BRZEŚĆ nad BUGIEM wyd. 1931 roku.

Na mapie tej moją uwagę zwróciło z pozoru mało istotne oznaczenie terenów leżących na północny-wschód i południowy-wschód od Terespola określone wspólną nazwą „Kol. Wojsk.”. Dopiero po chwili przypomniałem sobie, że to przecież właśnie tutaj zostały odnalezione inne betonowe słupki, pochodzące z okresu międzywojennego, gdy Twierdza Brzeska znajdowała się we władaniu wojska polskiego.

Zacząłem się zastanawiać, czy te terenowe znaki zarówno z okresu carskiego jak i z okresu polskiego w historii Twierdzy Brzeskiej nie posiadają czasem jakiegoś wspólnego powodu, dla jakiego zostały one rozmieszczone w terenie.

To właśnie ten skrót „DOW”, czyli „Dowództwo Obozu Warownego”, podsunął mi pewne skojarzenie mogące przyczynić się do wyjaśnienia tej zagadki.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, iż teren pod budowę „Twierdzy Brzeskiej” został wybrany świadomie przez człowieka, ze względu na dość specyficzne ukształtowanie terenu, gdzie przypomnijmy zostało zburzone całe miasto pod jej budowę. To również wojskowi inżynierowie z całą pewnością brali pod uwagę cały obszar otaczający taką twierdzę i tutaj przypomniał mi się również z pozoru mało istotny fakt z historii Twierdzy Brzeskiej, który mówi nam o tym, że oficerowie Carscy pełniący służbę w Twierdzy Brzeskiej byli wysyłani na tzw: „pojezdki”, czyli kilkudniowe wyjazdy szkoleniowe po okolicy mające za zadanie zaznajomienia się z terenem przyszłych działań wojennych, gdzie wskazywano miejsca nadające się do obrony, zasadzki czy też ataku.

„Znak Forteczny” odnaleziony podczas budowy prywatnego domu przy drodze nr. 816 Terespol – Lebiedziew. Został zachowany i obecnie znajduje się na terenie prywatnej posesji.

Również i w tym przypadku w pobliżu znaku znajdowały się tylko umocnienia wzniesione w znacznie późniejszym okresie.

Czyli prościej mówiąc cały teren wokół twierdzy był brany pod uwagę jako przyszły teren działań wojennych, gdzie nie tylko specjalnie wzniesione do tego celu umocnienia obronne miały temu służyć, ale także cały teren wraz z naturalnym swoim ukształtowaniem, zielenią, przeszkodami wodnymi, mostami i drogami oraz wszystkimi cywilnymi zabudowaniami. Jak pamiętamy z historii Rosjanie w czasie I wojny światowej w celu opóźnienia marszu wojsk niemieckich na Twierdzę Brzeską nagminnie i z powodzeniem stosowali zasadzki wykorzystując przeważnie do tego celu specyficzne warunki terenowe takie jak rzeki i bagna.

Inną również z pozoru mało istotną informacją jest fakt, że komendant twierdzy musiał być powiadomiony o każdej zmianie właścicieli gruntów w promieniu 7 wiorst od ostatnich umocnień i wyrazić zgodę na dokonanie takiej transakcji. Również komendant twierdzy miał prawo usunąć każdą osobę z rejonu umocnionego w przypadku uznania, że jego działalność może być szkodliwa dla funkcjonowania twierdzy. Oczywiście mógłbym tu przytoczyć jeszcze kilka innych podobnych przykładów np.: fakt, że to komendant określał, co i gdzie wolno budować cywilom itd.

Ale jak widzimy już te dwie z pozoru mało istotne informacje jasno nam wskazują, że obszar wokół twierdzy i umocnień był terenem dość szczególnym nie tylko z powodu umocnień wojskowych, ale również z powodu dość specyficznych przepisów dotyczących takich terenów, do których musieli się również dostosować cywile. A więc co za tym idzie z całą pewnością zachodziła konieczność oznaczenia w odpowiedni sposób obszarów będących we władaniu władz wojskowych, na których to podczas wojny komendant twierdzy miał władzę niemal absolutną nie tylko nad wojskiem, ale również nad cywilami mieszkającymi wokół twierdzy. 

W tym momencie należy zaznaczyć, że wszystkie Odnalezione „Forteczne Znaki”, były ustawione przy dawnych drogach prowadzących do fortów wojskowych.

A zatem czy odnalezione „Terenowe Znaki Forteczne”, mają charakter tylko pamiątkowy i symboliczny mający na celu upamiętnić kolejny etap rozbudowy Twierdzy Brzeskiej?

Czy może jednak zostały ustawione w innym celu? np.: określenia przynależności danego terenu do obszarów będących we władaniu komendanta Twierdzy Brzeskiej. I podobnie jak to miało miejsce w rejonach innych twierdz spełniały rolę słupków granicznych oznaczających rejon ufortyfikowany, w którym np.: obowiązywał zakaz budowania cywilnych obiektów.

Może kiedyś historycy w jakimś archiwum znajdą na to pytanie odpowiedź. 

A my tymczasem będąc na terenach należących do dawnej Twierdzy Brzeskiej wypatrujmy kolejnych „Znaków Fortecznych”, które być może gdzieś wciąż czekają na odkrycie.

Źródła:

-Wykorzystano fragment mapy archiwalnej PAS 40 SŁUP 37 BRZEŚĆ nad BUGIEM wydanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny w 1931 roku.

-Rocznik Bialskopodlaski Tom XVI - Mariusz Kulik „Garnizon rosyjski w Brześciu Litewskim na przełomie XIX i XX wieku”. Wyd. 2008 r. (str.82,83,86).

-Wiktor Mondalski. „Brześć Podlaski (Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem) Zarys Geograficzno-Historyczny”. Wyd. 1929 rok. (str. 88)

- Internet http://www.twierdza.org/forum/9-na-tropach-historii/490-znaki-terenowe
- Internet http://rufort.info/index.php?topic=973.msg27062;topicseen#msg27062
-Własne Obserwacje i Ustalenia.