Umocnienia Twierdzy Brzeskiej „ Fort lit. K” w Kobylanach. Cz. 2.

Powracamy do „Fortu K” w Kobylanach, należącego do Twierdzy Brzeskiej i jego mrocznych podziemnych korytarzy. Opuszczamy długi podziemny korytarz, „Poterny” która służyła do skrytego i bezpiecznego przemieszczania wojska w forcie.

To zdjęcie zalanej „Poterny” wstawiam celowo, aby ukazać, czego mogą się spodziewać potencjalni turyści i że tego typu wyprawy potrafią przynieść różnego rodzaju niespodzianki.

Widok w kierunku „Przelotni”, na krótką część korytarza o łukowatym sklepieniu, w którym znajdują się po lewej i prawej stronie dwie klatki schodowe.

Schodami jednej z dwu klatek schodowych wchodzimy na wyższy poziom do Kazamat tzw. „Podwalni”, czyli wszystkich pomieszczeń znajdujących się pod „Wałem Piechoty”.

Po wyjściu z klatki schodowej dokonujemy porównań rozmieszczenia izb bojowych broniących wejścia do przelotni. Pomimo zniszczeń w wyniku wysadzenia i późniejszych przeróbek w postaci zamurowanych ścian itp. Bez trudu dostrzegamy podobieństwo w rozmieszczeniu pomieszczeń do tych, co widzieliśmy już w „Forcie O” w Koroszczynie.

Na szkicu kolorem czarnym oznaczono układ pomieszczeń w „Podwalni”, (Czyli górny poziom). Kolorem czerwonym zaznaczono schody na niższy poziom i „Poterne”.

Na sporządzonym szkicu nie uwzględniono zamurowanych wejść lub też zniszczonych ścian.

W tym miejscu podziemny korytarz został zasypany w wyniku potężnej eksplozji. A my jesteśmy zmuszeni wyjść z podziemi na powierzchnię, robiąc krótką przerwę po to, aby nasze oczy przywykły do oślepiającego nas słonecznego światła.

Ta szczelina w tych potężnych murach, powstała najprawdopodobniej w wyniku potężnego wstrząsu spowodowanego eksplozją a w efekcie przesunięcia się całej budowli. Stanowi ona dowód na to, że budowa fortu odbywała się etapami i do poszczególnych gotowych już konstrukcji były dobudowywane następne budowle.

W trakcie poszukiwań materiałów historycznych na temat „Fortu K”, udało mi się natrafić również na niewielkie akcenty polskie dotyczące tego fortu. Otóż odnalazłem w jednej ze starych książek króciutką informację zapisaną na marginesie przez autora, iż do budowy umocnień „Fortu K”, skierowano warszawiaków siłą zagnanych i uprowadzonych z Warszawy. Niestety króciutka ta informacja nie podawała żadnych innych szczegółów mogących wyjaśnić okoliczności tej operacji. Ale w końcu trudno Się dziwić wszak w warunkach wojennych wszystko jest otoczone tajemnicą a jednocześnie wszystko jest możliwe. Z całą pewnością wiemy, że komendant twierdzy w warunkach wojennych miał bardzo szerokie uprawnienia zarówno nad wojskiem jak i nad ludnością cywilną. Jednym z takich uprawnień było min. „Prawo do wykorzystywania miejscowej ludności do sypania umocnień, pobierania niezbędnego sprzętu do robót i żywności”. Jednakże wykorzystanie warszawiaków do prac w „Forcie K”, jest ciekawostką i jednocześnie zagadką, na którą być może kiedyś odpowiedzą historycy i wyjaśnią nam okoliczności przybycia mieszkańców stolicy do „Fortu K”.

W tej części fortu ponownie napotykamy na rozrzucone potężne betonowe klocki, ale do nich powrócimy później.

Pośród ruin odkrywam wąską szczelinę, którą możemy ponownie zejść pod ziemię do częściowo zachowanej w tej części fortu „Podwalni”. Po zejściu do podziemi pierwszą rzeczą, która się rzuca w oczy jest ogromne pęknięcie na suficie biegnące wzdłuż całego korytarza. Pęknięcie to widoczne jest także na szczycie wału. Nie sposób również nie zauważyć utworzonych na suficie nacieków przypominających stalaktyty.

Podziemnym korytarzem docieram do miejsca, w którym znajduje się idealny okrągły otwór w stropie. Jak można zauważyć na szczycie wału znajduje się „betonowy okrągły korek” którym przypuszczalnie ten otwór był zaślepiony. Jak wiemy z materiałów historycznych wszelkie otwory w budowlach fortecznych do których nie zdążono dowieść na czas wyposażenia kazano zalać betonem. Przypuszczalnie w wyniku eksplozji i powstałego ogromnego ciśnienia wewnątrz ten betonowy korek został wypchnięty na zewnątrz. Jakie było przeznaczanie tego okrągłego stanowiska?

8 sierpnia 1915 roku Głównodowodzący Frontem Północno-Zachodnim rozkazał, iż Twierdza Brześć ma zostać ewakuowana i nie będzie broniona pomimo tego, iż była to najlepiej przygotowywana do obrony Rosyjska Twierdza, w której znajdowało się około 2000 dział różnego kalibru, w tym również 4 ogromne działa kalibru 254 mm przywiezione z Kronsztadu, z których to dla dwóch z nich wybudowano specjalne stanowiska na przedmieściu Terespola z uwagi na fakt, iż od samego huku tych dział przy wystrzale pękały mury. Ogromne teraz Terespolskie działa wspierały swoim ogniem broniącą się 3 armię rosyjską przed naporem wojsk niemieckich i austro-węgierskich.

„Fort Lit K” wraz z fortyfikacjami polowymi położonymi wokół niego, ostrzeliwany był z dział kalibru 150 mm i atakowany przez 12-tą dywizje austro-węgierską. Zaciekłe walki obronne trwały zaledwie dwa dni. Ale te dwa dni dawał niezbędny czas załodze Twierdzy Brzeskiej na przeprowadzenie ewakuacji, wywiezienie z twierdzy wszystkich dział i nagromadzonych zapasów oraz ewakuację wojska i ludności cywilnej. Czas ten został także wykorzystany na zniszczenie twierdzy, wszystkich umocnień po wschodniej stronie rzeki Bug, jak i również spalenie miasta Brześć i okolicznych wsi.

Dowódca obrony „Fortu Lit K”, widząc jak ogromne poniósł straty wśród żołnierzy rozkazał, swoim żołnierzom wycofać się a saperom zaminować fort i wysadzić go w chwili, gdy będą się do niego wdzierali żołnierze przeciwnika.

 

Powoli przemieszczamy się w kierunku południowego skraju „Fort Lit K”, gdy wśród gęstych zarośli na całkiem płaskim terenie dostrzegamy betonową konstrukcję, w kształcie prostokątnego klocka, chociaż znacznie mniejszego od tych, które widzieliśmy wcześniej.

Po obejrzeniu znaleziska stwierdzamy, że jest to betonowa obudowa jakiegoś kanału wentylacyjnego. Tutaj także zaledwie kilka kroków dalej dostrzegamy wąską szczelinę pod dość gęsto rosnącym krzakiem, która się utworzyła w wyniku zapadnięcia się ziemi.

Odkrywamy, że pod ziemią znajduje się jakieś całkiem spore pomieszczenie.

Te dwa znaleziska wśród zarośli są o tyle ciekawe gdyż mogą się stać zaczątkiem obalenia pewnych mitów. Ale wpierw popatrzmy na odkrytą przez nas podziemną komnatę, do której z trudem wślizgujemy się, aby zrobić zdjęcia.

Jak widać to na zdjęciach do środka ktoś już zdążył nawrzucać śmieci, a więc wcale nie byliśmy tu pierwsi. Ale nie to jest ważne. Ważniejsze jest to, w jaki sposób zostały wykonane ściany tego obiektu. Gdyż ten charakterystyczny sposób formowania ścian, który odbywał się podczas wlewania betonu do szalunków wykonanych z grubych bali w postaci skrzyń, był zazwyczaj przypisywany do budownictwa mniejszych obiektów militarnych.

Drugą ciekawostką jest również betonowy klocek, który okazał się być szybem wentylacyjnym. Wprawdzie odnaleziony przez nas szyb jest znacznie mniejszy, ale należałoby zadać następujące pytanie. Czy odnaleziony przez nas szyb wentylacyjny może mieć coś wspólnego z innymi rozrzuconymi po terenie fortu betonowymi klockami?

Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że znajdzie się wielu, którzy stanowczo stwierdzą, że te betonowe klocki nie stanowił wyposażenia fortu, bo są za duże itd.: Ale gdy baczniej się przyjrzymy niektórym obiektom tylko na terenie samego „Fortu K”, szybko odkryjemy że system wentylacyjny, czy też kominowy przybrał tu różne kształty i rozmiary.

„Fort KO” w Kobylanach.

Innym przykładem może być pobliski „Fort KO”, w którym betonowe osłony mają okrągłe kształty, a prostokątne dwa betonowe bloki leżą kilkanaście metrów dalej. 

„Fort KO” w Kobylanach.

Szyb wentylacyjny widok z góry. „Fort KO” w Kobylanach.

„Fort VII” w Łobaczewie.

Również okrągłe betonowe osłony przewodów wentylacyjnych możemy zobaczyć w „Forcie VII”, w Łobaczewie.

„Fort VII” w Łobaczewie.

Natomiast w Forcie L wyloty szybów wentylacyjnych są umieszczone na poziomie gruntu.

Szyb wentylacyjny widok z góry. „Fort L” w Lebiedziewie.

Również w „Forcie O”, możemy oglądać jedynie wyloty szybów na poziomie gruntu i nigdzie tam nie dostrzeżemy, żadnych takich betonowych osłon szybów wentylacyjnych.

Szyb wentylacyjny widok z gór y. „Fort O” w Koroszczynie.

Szyb wentylacyjny widok z gór y. „Fort O” w Koroszczynie.

Ale czy to oznacza, że ich tam nigdy nie było? Popatrzmy na archiwalne zdjęcie „Fortu O' w Koroszczynie”.

Zdjęcie zostało zaczerpnięte z „Ilustrowanego Tygodnika Polskiego” Nr.9.  wyd. 26 września 1915 rok.

A może odpowiedź na nasze pytanie znajduje się na archiwalnych zdjęciach tylko jakoś nam to umknęło? Jak sądzicie czy uda się znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie czym były te betonowe bloki? 

„Fort Dubinniki”. Zdjęcie udostępnił ze swojej kolekcji pasjonat z Białorusi Eugene Novikov.

My tymczasem ruszamy w dalszą drogę po terenie „Fortu K”, docierając do fosy na jego południowym krańcu zawracamy w kierunku Kaponiery Głównej a następnie wejdziemy na szczyt „Wału Piechoty”.

Kaponiera Główna w „Forcie K”, posiadała 6 izb bojowych i była połączona „Poterną z „Wałem Piechoty”, została ona wysadzona w powietrze przez cofających się Rosjan w 1915 roku. Współcześnie zachował się tylko słabo czytelny kształt obiektu gdzie pod warstwą ziemi można dojrzeć betonowe ruiny. Ruiny Kaponiery od Poterny oddziela współcześnie biegnąca droga polna do szczelnicy sportowej znajdującej się w pobliżu Kaponiery.
Powracamy na „Wał Piechoty”, aby przejść jego szczytem w kierunku północnym.

„Fort Lit K”, również został otoczony ponurą tajemnicą w okresie II wojny światowej, gdyż to tu odbywały się egzekucje na ludności pochodzenia Żydowskiego.

 

Widok zasypanej przelotni. 

Widok stanowiska działa szturmowego.

Widok na zamurowane i częściowo zasypane wejście do przelotni.

Powoli opuszczamy teren „Fortu Lit. K”, ale wkrótce powrócimy do Kobylan aby Wam opowiedzieć o umocnieniach polowych położony wokół tego fortu i ich tajemnicach.

Źródła:

- Zaczerpnięto zdjęcie archiwalne Fortu w Koroszczynie z „Ilustrowany Tygodnik Polski Nr. 9 z dnia 26 września 1915 rok”. artykuł pt: „Brześć Litewski”

- Wiktor Mondalski. „Brześć Podlaski (Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem) Zarys Geograficzno – Historyczny wyd. 1929r.

- Dr. Władysław Wasung „Kalendarz Ziem Wschodnich Na Rok 1935” wyd. 1934 r.

- „Żołnierz Legionów i P. O. W. 6.VIII.1914 – 6.VIII.1939”. Nr. 3 i 4 wyd.1939r.

- http://twierdza.org/
 
- Podziękowania dla Kolegi z Białorusi Eugene Novikov za udostępnienie ze swojej kolekcji archiwalnego zdjęcia „Fort Dubinniki”.

- Własne obserwacje i ustalenia terenowe.