Irkuck wieś, którą wymazano z mapy.

Zapewne dla wielu z Was nazwa „Irkuck”, kojarzy się z rosyjskim miastem położonym daleko na Syberii. My jednak postanowiliśmy odszukać „Irkuck”, położony na terytorium polski, który niestety został wymazany z naszej mapy po 1947 roku.

Irkuck gdyby wciąż istniał położony byłby w województwie lubelskim w powiecie włodawskim, w gminie Hańsk na terenie współczesnego „Sobiborskiego Parku Krajobrazowego”.

Fragment mapy "Reymanns Special-Karte. 116.D Włodawa".

A zatem udajemy się na poszukiwanie śladów zaginionej wsi „Irkuck”.

Ponieważ Irkucka na współczesnych mapach nie znajdziecie naszą dzisiejszą wirtualną podróż rozpoczniemy od skrzyżowania trasy 812 prowadzącej z Włodawy do Chełma z drogą prowadząca do wsi Osowa.

Za chwilę skręcimy w lewo przed kaplicą w polną drogę prowadzącą w kierunku północnym.

„Kaplica Matki Boskiej Fatimskiej”, wybudowana staraniem ks.Proboszcza Bronisława Gieresza i mieszkańców Osowy.

Celowo rozpoczynamy naszą podróż od tej wsi gdyż to tu mamy nadzieję dowiedzieć się jakiś bardziej szczegółowych informacji o „Irkucku”. Ale jak wkrótce miało się okazać pogoda nie sprzyjała nam. Zimny deszczowy i ponury dzień skutecznie zniechęcił ludzi do wychodzenia z domów i na całej trasie naszej podróży spotkaliśmy zaledwie jednego człowieka, od którego niewiele dowiedzieliśmy się na interesujące nas tematy.

Umieszczony przed kaplicą Głaz z Płytą Pamiątkowa poświęconą Powstańcom Styczniowym 1863 roku.

Po obejrzeniu kaplicy ruszamy w kierunku północnym polną drogą mijając po drodze pojedyncze zabudowania wsi Osowa-Podlaski. Mimo deszczowej aury około 3 kilometrowy odcinek polnej drogi prowadzący do terenów leśnych „Sobiborskiego Parku Krajobrazowego”, pokonujemy bez żadnych przeszkód. 

Na temat wsi „Irkuck”, niewiele udało mi się zgromadzić informacji. Wiemy, że Irkuck wchodził w skład dóbr włodawskich należących do Zamoyskich. A do lat 40-tych właścicielem dóbr był Konstanty Zamoyski i jego żona Natalia z Lubomirskich.

Z naszych ustaleń wynika, że wieś „Irkuck” przetrwała II wojnę światową i dopiero późniejsze wydarzenia, które tu się rozgrywały przyniosły jej zagładę. Gdyż były to tereny na których dochodziło do starć pomiędzy Ukraińcami a Polakami.

W ramach walki z bandami „UPA”, została zaplanowana tzw: „Akcja Wisła”, której celem było przesiedlenie ludności narodowości ukraińskiej i rusińskiej, którą to podejrzewano o sprzyjanie i pomoc bandom „UPA”. W wyniku tej akcji również zostali wysiedleni mieszkańcy Irkucka.

Ponieważ na teren „Sobiborskiego Parku Krajobrazowego” , obowiązuje zakaz wjazdu samochodów czeka nas około 3 kilometrowy marsz w nieznanym nam zupełnie terenie.

Wysiedlenia ludności ukraińskiej z terenów powiatu włodawskiego rozpoczęły się w maju 1946 roku. Ale jakie były losy mieszkańców Irkucka? Dokąd ich wysiedlono i co się stało z zabudowaniami? Na te pytania nie udało nam się znaleźć odpowiedzi. W dostępnych materiałach można znaleźć tylko ogólne informacje dotyczące polityki władz. Np.”że tereny opuszczone przez ludność ukraińską były zasiedlane Polakami, lub niektóre celowo były zalesiane. 

Podczas naszej pieszej wędrówki leśną drogą, która wydawać by się mogło nie ma końca liczymy boczne leśne drogi gdyż jak wynika z naszej starej mapy zabudowania wsi „Irkuck”, znajdowały się właśnie pomiędzy takimi bocznymi drogami. Ale stara mapa to jedno, a współczesność to już zupełnie inna sprawa. Jak zwykle przy tego typu wyprawach zadajemy sobie pytanie czy uda nam się po tylu latach odnaleźć i dojrzeć jakieś ślady dawnej wsi.

Według naszych wyliczeń i starej mapy gdzieś tutaj powinny się zaczynać pierwsze pojedyncze zabudowania dawnej wsi „Irkuck”. Po chwili dostrzegamy na skraju lasu ciekawie wyglądające ślady. Czy jest to ślad po jakimś budynku? No cóż być może wkrótce się przekonamy o tym o ile natrafimy na podobne, co by oznaczało, że odnaleźliśmy „Irkuck”.

Fragment mapy „Wojskowego Instytutu Geograficznego”. PAS 43 SŁUP 37. Wyd. 1933 rok.

Mimo iż pogoda nie sprzyjała nam i ostatni etap naszej wyprawy byliśmy zmuszeni przebyć podczas dość intensywnie padającego śniegu udało nam się odnaleźć namacalny i niezaprzeczalny dowód na istnienie wsi „Irkuck”. 

To skrzyżowanie leśnych dróg przypuszczalnie stanowiło centrum wsi „Irkuck”.

Widok ściętych i składowanych w tym miejscu drzew nie pozostawia nam żadnych złudzeń i już wiemy, że wszelkie ślady na ziemi zostały zatarte tymi potężnymi pniami. I chociaż mogłoby się to wydawać niemożliwe to jednak właśnie w tym miejscu ocalał, choć w stanie uszkodzonym krzyż wykonany z czerwonego kamienia, na którego postumencie widnieje inskrypcja w języku ukraińskim. A to oznacza, że dotarliśmy do „Irkucka”.

Co raz to bardziej pogarszająca się pogoda zmusza nas do opuszczenia „Irkucka”, nie pozwalając nam na dokładniejsze zbadanie przyległego terenu tak jakby celowo broniła dostępu do głęboko skrywanej tajemnicy tego miejsca.

Cdn. tutaj.

Źródła:

-„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich”. Wydany pod Redakcyą Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, wyd. 1880 r.

- Antoni Winiarski. „Włodawa i Różanka”. Wyd. 1860 rok.
- Wykorzystano fragment mapy Reymannʼs Special-Karte 116,D. Włodawa.
-Wykorzystano fragment mapy „Wojskowego Instytutu Geograficznego”. PAS 43 SŁUP 37 OPALIN  Skala 1: 100 000. Wyd. 1933 rok.
-Własne obserwacje i ustalenia terenowe.